Endoskopik Prosedurlarda Təhlükəsizlik: Trokarların İstifadəsi
Müasir tibb dünyasında endoskopik və laparoskopik prosedurlar son onilliklərdə ən çox inkişaf edən cərrahi sahələrdən biri olub. Bu üsullar sayəsində həkimlər artıq bədəni geniş şəkildə kəsmədən, kiçik kəsiklər vasitəsilə daxili orqanlara daxil olaraq diaqnostik və terapevtik müdaxilələr edə bilirlər. Belə prosedurlar xəstənin daha az ağrı hiss etməsi, daha qısa bərpa müddəti və minimal yara izi ilə nəticələnir. Lakin bu üstünlüklərin arxasında ciddi texniki dəqiqlik və təhlükəsizlik prinsiplərinə əməl etmək tələbi dayanır.
Endoskopik əməliyyatların təhlükəsizliyi, istifadə olunan alətlərin keyfiyyətindən, cərrahın təcrübəsindən və əməliyyat zamanı texniki protokollara düzgün əməl edilməsindən birbaşa asılıdır. Bu alətlər içərisində ən mühümlərindən biri də trokardır — yəni, cərrahi instrumentlərin bədən boşluğuna daxil olmasını təmin edən əsas keçid vasitəsi. Bu yazıda trokarların növlərindən, onların istifadəsində təhlükəsizlik qaydalarından, yanlış tətbiqin yaratdığı risklərdən və müasir texnologiyanın gətirdiyi yeniliklərdən ətraflı bəhs edəcəyik.
Endoskopik Prosedurların Əsas Prinsipləri
Endoskopik və laparoskopik prosedurların məqsədi bədənin daxili hissələrinə minimal invazivliklə müdaxilə etməkdir. Bu üsulların kökü 20-ci əsrin əvvəllərinə gedib çıxır, lakin real inqilab 1980-ci illərdə baş verdi. O dövrdə laparoskopik xolesistektomiya (öd kisəsinin endoskopik çıxarılması) uğurla həyata keçirildi və bu, cərrahiyyədə yeni bir dövr açdı.
Bu cür əməliyyatların əsas prinsipləri arasında optik sistemlə görüntüləmə, instrumentlərin daxil edilməsi üçün portlar (trokarlar) və daxili boşluqların sabitləşdirilməsi (adətən CO₂ qazı ilə insufflasiya) yer alır. Bu kombinasiyanın düzgün tətbiqi sayəsində həkim həm dəqiq vizual nəzarət, həm də minimal travma ilə yüksək effektivlik əldə edir.
Lakin bu sistemin ən zəif bəndi təhlükəsizlik protokollarının pozulmasıdır. Əgər trokar yanlış yerləşdirilərsə, təzyiq balansı pozularsa və ya steril qaydalara əməl olunmazsa, nəticədə ciddi ağırlaşmalar baş verə bilər — qanaxma, daxili orqan zədələnməsi, infeksiya və hətta həyati təhlükə.
Trokar Nədir və Necə İşləyir?
Trokar, endoskopik əməliyyatlarda bədən divarını keçmək və instrumentləri daxili boşluğa daxil etmək üçün istifadə olunan boru formalı bir alətdir. Onun əsas hissələri bunlardır:
Kanyula (cannula) – içi boş boru hissə, cərrahi alətlərin buradan keçməsi üçün kanal yaradır.
Obturator – kəskin və ya kör ucu olan daxil edilən hissə, kəsiyi açmaq üçün istifadə olunur.
Valve sistemi – qazın çıxmasının qarşısını alır və daxili təzyiqin sabit saxlanmasını təmin edir.
Trokarlar bir neçə növdə olur: birdəfəlik (disposable), çoxdəfəlik (reusable), kəskin uclu (bladed) və kör uclu (bladeless). Müasir cərrahiyyədə kör uclu trokarlar daha çox üstünlük təşkil edir, çünki onlar toxuma travmasını minimuma endirir və təhlükəsizliyi artırır.
Trokarların İstifadəsində Təhlükəsizlik Prinsipləri
Endoskopik əməliyyatlarda təhlükəsizlik ilk növbədə trokarın yerləşdirilməsi texnikasından asılıdır. Cərrahın təcrübəsi və anatomiya bilikləri bu mərhələdə həlledici rol oynayır.
1. İnsufflasiya və ilkin giriş texnikası
Endoskopik əməliyyat başlamazdan əvvəl qarın boşluğu CO₂ qazı ilə şişirdilir ki, orqanlar arasında təhlükəsiz məsafə yaransın. Bu zaman trokarın yerləşdirilməsi ya “Veress iynəsi texnikası”, ya da “açıq Hasson üsulu” ilə aparılır. Veress iynəsi ilə qaz verilməsi sürətlidir, lakin diqqətsizliklə icra olunduqda daxili orqan zədələnməsi riski artar. Hasson texnikası daha təhlükəsiz sayılır, çünki açıq girişlə vizual nəzarət altında port yerləşdirilir.
2. Trokarın sabitləşdirilməsi və yerləşmə bucağı
Trokarın daxil edilmə bucağı çox önəmlidir. Çox dərin və ya yanlış bucaqla daxil edilərsə, peritoneum və ya daxili orqanlara zərər yetirilə bilər. Cərrah adətən 10–20 dərəcəlik bucaq altında və qarın divarının ən qalın nahiyəsindən istifadə etməyə çalışır.
3. Sterillik və infeksiya nəzarəti
Trokarların bir çoxu steril birdəfəlik istifadə üçün istehsal edilir. Reusable trokarlar isə ciddi sterilizasiya protokollarına əməl olunaraq təkrar istifadəyə verilməlidir. Sterilizasiya qaydalarının pozulması intraabdominal infeksiyalara və sepsis riskinə səbəb ola bilər.
4. Mexaniki zədələnmələrdən qorunma
Trokar vasitəsilə daxil edilən digər alətlər (kamera, kəsici, koter və s.) eyni portdan keçdiyindən, onların mexaniki zədələnmə yaratmaması üçün operatorun hərəkətləri tam nəzarət altında olmalıdır.
5. Təzyiq və qaz axını monitorinqi
CO₂ qazının təzyiqi adətən 12–15 mmHg aralığında saxlanılır. Daha yüksək təzyiq diafraqmanın yuxarı qalxmasına, tənəffüs çətinliklərinə və kardiyak təsirlərə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən trokarların klapan sistemi mütəmadi yoxlanılmalı və qaz sızması müşahidə edilərsə dərhal düzəldilməlidir.
Trokarlarla Bağlı Risklər və Qarşısının Alınması
Təcrübələr göstərir ki, endoskopik əməliyyatlar zamanı baş verən ciddi fəsadların təxminən 50–60%-i ilkin trokar giriş mərhələsində meydana çıxır. Bu fəsadların əksəriyyəti gözlə görünməyən damar və ya orqan zədələnməsindən qaynaqlanır.
Ən çox rast gəlinən risklər:
Damar zədələnməsi və qanaxma
Daxili orqanların (bağırsaq, sidik kisəsi, qaraciyər) zədələnməsi
Qaz emboliyası
İnfeksiya və abses
Postoperativ ağrı və hematoma
Bu risklərin qarşısını almaq üçün aşağıdakı addımlar vacibdir:
Trokar yerləşdirilmə nöqtəsinin (umbilikal, suprapubik və s.) düzgün seçilməsi
Real vaxt görüntüləmə texnologiyalarının (ultrasəs, optik trokarlar) istifadəsi
Yaxşı işıqlandırma və kamera optikasının yüksək keyfiyyətdə olması
Trokarın hər istifadədən əvvəl texniki baxışdan keçirilməsi
Əməliyyat sonrası port yerinin düzgün bağlanması
Müasir trokar modelləri artıq optik guidance (optik bələdçi) funksiyası ilə təchiz olunur. Bu sistemlər daxilolma zamanı vizual nəzarəti təmin edir və orqan zədələnməsi riskini ciddi şəkildə azaldır.
Texnoloji Yeniliklər və Gələcək Perspektivlər
Tibbi cihaz istehsalçıları son illərdə trokar texnologiyasında mühüm yeniliklər həyata keçiriblər. Müasir modellər artıq ağıllı sensorlarla, sızdırmazlıq sistemləri ilə və tənzimlənən təzyiq klapanları ilə təchiz olunur. Bu yeniliklər əməliyyat zamanı qaz balansının sabit saxlanmasına, eyni zamanda operatorun rahatlığının artırılmasına xidmət edir.
Bəzi yeni nəsil trokarlar özünü sabitləyən spiral dizayna malikdir. Bu quruluş sayəsində trokar bədən divarına daha sabit oturur və əməliyyat zamanı portun yerindən çıxması riski azaldılır.
Eyni zamanda birdəfəlik steril trokarlar artıq çox sayda klinikada çoxdəfəlik modelləri əvəz edir. Bunun əsas səbəbi, infeksiya riskinin minimuma endirilməsi və sterilizasiya xərclərinin azaldılmasıdır.
Təhlükəsizlikdə İnsan Faktorunun Rolu
Ən müasir texnologiyaya malik trokar belə, yanlış tətbiq olunduqda təhlükəni tam aradan qaldıra bilməz. Bu səbəbdən insan faktoru – yəni, cərrahın bacarığı, təcrübəsi və əməliyyat zamanı diqqət səviyyəsi – hələ də ən əsas element sayılır.
Cərrahlar üçün davamlı təlim və simulyasiya proqramları (məsələn, endoskopik virtual reallıq təlimləri) bu sahədə çox vacibdir. Bu təlimlər həkimə real anatomik strukturlar üzərində təcrübə qazandırır və trokarın yerləşdirilməsi zamanı hərəkətlərin koordinasiyasını artırır.
Endoskopik prosedurlar müasir cərrahiyyənin gələcəyidir və bu metodların uğuru birbaşa təhlükəsizlik prinsiplərinin qorunmasından asılıdır. Trokarlar bu prosedurların mərkəzində dayanır — onların düzgün seçimi, texniki tətbiqi və steril saxlanması əməliyyatın təhlükəsizliyinə təsir edən əsas faktorlardır.
Yüksək keyfiyyətli trokarlar, təcrübəli cərrah və müasir texnologiyanın bir araya gəlməsi sayəsində endoskopik əməliyyatlar minimal risklərlə, maksimum dəqiqliklə həyata keçirilə bilər. Gələcəkdə isə ağıllı sensorlarla təchiz edilmiş, robotik sistemlərlə inteqrasiya olunan trokarlar cərrahiyyədə yeni bir mərhələnin başlanğıcı olacaq.
Beləliklə, endoskopik təhlükəsizliyin qorunması yalnız bir cihaz məsələsi deyil, həm texnologiya, həm bilik, həm də məsuliyyətin vəhdətidir.